محمدرضا سنگری: مراوده ادبی چندانی با دنیا نداریم، اولویت&zwnjهای اندیشکده ادبیات پایداری چیست؟ - وبلاگ نرم افزار جیرا

به گزارش وبلاگ نرم افزار جیرا، محمدرضا سنگری محور های مورد نظر اندیشکده ادبیات پایداری را تشریح کرد. این مرکز به تازگی در حوزه هنری راه اندازی شده است.

به گزارش گروه فرهنگی وبلاگ نرم افزار جیرا، هرچند ادبیات پایداری در ایران سابقه طولانی دارد، اما این گونه ادبی پس از پیروزی انقلاب اسلامی رنگ دیگری به خود گرفت و توانست به عنوان یکی از گونه های اصلی در گستره ادبیات انقلاب خود را معرفی کند. شمار چشم گیر آثاری که طی سال های گذشته در این قلمرو منتشر شده از یک سو و توجه نویسندگان به موضوعات جدید و ورود به فضاهای نو از سوی دیگر سبب شد تا این گونه ادبی در چند سال اخیر حرف زیادی برای مخاطبان فارسی زبان داشته باشد. با وجود این، به نظر می رسد ادبیات پایداری از خلأهای مختلفی رنج می برد؛ از کم توجهی داستان نویسان گرفته تا جای خالی نقد و نظریه در این حوزه.

پس از پیروزی انقلاب نهادها و مجموعه های مختلفی کوشش نموده اند با تمرکز بر حوزه ادبیات پایداری، به فراوری اثر در این زمینه بپردازند. هرچند خروجی این کوشش ها در سال های گذشته انتشار آثار درخشان و ماندگاری بود که توانست نسل جدید و جوان را به سمت خود جلب کند، اما به نظر می رسد جزیره ای عمل کردن این نهادها گاه منجر به انجام کارهای موازی و تکراری شده است.

هفته گذشته خبری مبنی بر راه اندازی اندیشکده ادبیات پایداری با مدیریت محمدرضا سنگری، استاد دانشگاه و از پژوهشگران صاحب نام در عرصه ادبیات پایداری، در حوزه هنری منتشر شد. حوزه هنری که در یک دهه گذشته بیشترین تمرکز خود را بر فراوری آثار با رنگ و بوی دفاع مقدس گذاشته و بخش های مختلفی از آن به فراوری اثر در این زمینه می پردازند، حالا میخواهد به صورت جدی وارد مباحث پژوهشی در این زمینه گردد. امری که می توان آن را به فال نیک گرفت و امیدوار بود که نهادی انقلابی مانند حوزه هنری که پیش از این صدای شاعران و نویسندگان انقلاب بود و در یک دهه گذشته، حامی آثار دفاع مقدس، در سال های آینده بر جریان پژوهشی ادبیات پایداری نیز تأثیرگذار عمل کند.

به مناسبت راه اندازی اندیشکده ادبیات پایداری با سنگری به گفت وگو پرداخته شد. این استاد دانشگاه معتقد است که ادبیات پایداری اعم از ادبیات انقلاب و دفاع مقدس، در برخی از بخش ها مانند خاطره نویسی فربه است و در برخی از بخش ها مانند ادبیات داستانی کم جان. به گفته او؛ اندیشکده ادبیات پایداری میخواهد در چهار گروه مایه اعتلای بیشتر این حوزه گردد. به گفته سنگری؛ پرداختن به نظریه، تهیه منابع درسی و پژوهشی در این حوزه و کوشش برای رساندن صدای آثار ادبیات پایداری به گوش دنیایان از جمله محورهای اصلی کار اندیشکده است. گفت وگو با این استاد دانشگاه را می توانید در ادامه بخوانید:

* بخش های مختلفی در حوزه هنری در حوزه ادبیات پایداری مشغول فعالیت است. اخیراً خبر راه اندازی اندیشکده ادبیات پایداری به مدیریت شما در حوزه هنری منتشر شده است. اندیشکده دقیقاً میخواهد چه کاری انجام دهد؟ تفاوت کار اندیشکده با دیگر بخش ها در چیست؟

درست است هم در حوزه و هم در دیگر مراکز در زمینه ادبیات انقلاب اسلامی، ادبیات دفاع مقدس و ادبیات مقاومت فعالیت و کار می نماید، اما با وجود این جای خالی طرح و آنالیز برخی از مسائل همچنان احساس می گردد. همین موضوع زمینه ساز راه اندازی اندیشکده ادبیات پایداری در حوزه هنری شد.

اندیشکده بحث سیاست گذاری، ساماندهی، آفرینش و پژوهش در حوزه ادبیات پایداری را پیگیری می نماید. در حال حاضر رشته ادبیات پایداری در 44 دانشگاه کشور دایر شده اما هنوز برای دروس این واحدهای درسی، فراوری روشن و تعیینی رخ نداده است. این یکی از کارهایی است که اندیشکده می تواند عهده دار آن باشد. بردن ادبیات دفاع مقدس و ادبیات انقلاب به فضاهای دانشگاهی و بهره گیری از توانایی های دانشگاه ها برای فراوری آثار فاخر در زمینه ادبیات پایداری یکی دیگر از مسائلی است که هیچ جا عهده دار آن نیست و اندیشکده به آن خواهد پرداخت.

بخشی از میراث دفاع مقدس در آستانه نابودی

نکته دیگری که اندیشکده به آن می پردازد، بحث رصد و آسیب شناسی نظام های آموزشی است. مثلاً ما در نظام آموزشی آموزش و پرورش الآن چه شرایطی در حوزه ادبیات پایداری، ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی داریم؟ تصویر روشنی در این زمینه فراروی ما قرار ندارد. همین شرایط در دانشگاه های ما نیز جاری است. مجموعه های مختلفی در حال حاضر در این زمینه کار می نمایند، اما ارتباطی با یکدیگر ندارند؛ در نتیجه کارهای موازی زیادی صورت می گیرد. اندیشکده کوشش دارد این خلأ را پر نموده و نقش هدایتی در این زمینه داشته باشد تا این حوزه ها همدیگر را بیابند و یاری گر همدیگر باشند.

در کنار این مسئله، برخی از حوزه ها را داریم که کار جدی در آنها صورت نگرفته است؛ از سوی دیگر برخی از بخش ها را داریم که به شدت فربه شده اند و کار بسیاری در این زمینه ها انجام شده است. به عنوان نمونه، در بخش خاطره نویسی چند هزار جلد کتاب منتشر شده است، اما برخی از حوزه ها مانند ادبیات داستانی، زندگی نامه نویسی و ... آثار کمی منتشر شده است. برخی از حوزه ها هم هستند که اصلاً به آنها توجهی نشده است؛ به عنوان نمونه کوتاهه نگاری ها، سنگرنوشته ها، مزار سروده ها و ... .

* البته در چند سال گذشته با اجرای طرح هایی مانند همانندسازی قبور شهدا برخی از این آثار هم در معرض آسیب قرار گرفته اند.

بله؛ در طرح هایی مانند همسان سازی مزارها سبب شد تا بخشی از آثار دوره دفاع مقدس از بین رود. مثلاً شهیدی وصیت نموده است که روی مزار من با سر انگشت بنویسید: پر کاهی تقدیم آستان الهی. تأکید نموده بود که با سر انگشت؛ امروز این را برداشته اند و مزارهای شبیه هم را جایگزین آنها نموده اند. در نتیجه بخشی از میراث و فرهنگ دفاع مقدس در آستانه گم شدن است. با توجه به ضرورت حفظ سنگرنوشته ها، میثاق نامه ها و ... یکی از محورهای کار اندیشکده پرداختن به این موضوعات در نظر گرفته شده است.

مسئله دیگری که مشغول آن هستیم، بحث تعیین اولویت های پژوهشی و پروژه های تدوینی و تألیفی است. تعیین کنیم که چه حوزه هایی در حال حاضر احتیاج و ضرورت در بخش پژوهش است و چه بخش هایی خالی مانده و باید روی آن کار گردد. ما این موضوعات را تعیین و با پژوهشگران و نویسندگان طرح می کنیم.

بحث حمایت از پژوهش ها و طرح های علمی از دیگر روینمودهایی است که اندیشکده به آن توجه نشان خواهد داد. رساله های دکتری متعدد در این زمینه کار شده و انتها نامه هایی در این رابطه نوشته شده است، اما حمایت جدی و روشنی از این کارها صورت نمی گیرد. منظورم از حمایت صرفاً مالی نیست، بلکه حمایت معنوی و علمی را مد نظر داریم. اینکه در امر پژوهش به دانشجو و محقق یاری کنیم. برگزاری نشست و سمینار، همکاری با نهادها و مجموعه های مختلف در جهت شناسایی آسیب ها و ارتقای ادبیات پایداری از دیگر بخش هایی است که در نظر داریم در اندیشکده به آنها بپردازیم.

ارتباط دنیای از دیگر محورهای کار اندیشکده خواهد بود. تجربه های دنیای را در این زمینه هم جذب کنیم و هم ادبیات پایداری ایران را به دنیا معرفی کنیم تا دیگران دریابند که در ایران چه اتفاق افتاده است.

* به نظر می رسد که ما در حوزه نقد و نظریه در ادبیات پایداری با مشکل روبرو هستیم. بسیاری از دانشجویانی که قصد دارند در این زمینه فعالیت نمایند و موضوع انتها نامه های خود را در این رابطه انتخاب نموده اند، بعضاً با مشکل کمبود منابع روبرو می شوند.

اتفاقاً یکی از اقدامات اصلی که در نظر گرفته ایم، رسیدن به نظریه ادبی در قلمرو ادبیات پایداری، ادبیات دفاع مقدس و ادبیات انقلاب اسلامی است. این مسئله مهمی است، الآن هم آغاز نموده ایم. قرار است در این زمینه چهار گروه تخصصی داشته باشیم؛ نخست ادبیات مقاومت بین الملل است که هدف آن ارتباط با ادبیات بیداری دنیای است. گروه دیگر، ادبیات دفاع مقدس است. ادبیات انقلاب اسلامی و مطالعات بین رشته ای دو گروه دیگر است. در بخش مطالعات بین رشته ای کوشش داریم نسبت ادبیات با دیگر رشته ها مانند هنر، موسیقی و ... را آنالیز کنیم. به عنوان نمونه، ما در حوزه ادبیات انقلاب، سرودها و نوحه های متعددی داریم که روی آنها هنوز کاری انجام نشده است.

برای به انتها رساندن این هدف، از توانمندی دانشگاه ها بهره خواهیم برد. اساتید و پژوهشگران در این رابطه دعوت خواهند شد. منابع لازم برای این موارد باید تدوین گردد که در این بخش از توانمندی اساتیدی که در حال حاضر مشغول تدریس در دانشگاه ها هستند، استفاده خواهد شد. همچنین از توانایی دانشجویانی که در این رابطه فعالیت نموده اند نیز از دیگر کارهایی است که در نظر گرفته ایم. در حال حاضر قصد شناسایی اساتید و پژوهشگران در این زمینه را داریم و داریم بانک اطلاعاتی در این رابطه تهیه می کنیم.

* اشاره کردید که یکی از هدف های در نظر گرفته شده برای اندیشکده، بحث ترجمه آثار و معرفی کتاب ها به خارج از ایران است. در این سال ها کتاب هایی بوده که از فارسی به دیگر زبان ها ترجمه شده است؛ کتاب هایی که عموماً مقبولیت عام در ایران داشته اند و پرمخاطب بودند. اما عرضه آنها در خارج از کشور چندان با استقبال روبرو نشد. یعنی انتظارها به جهت جذب مخاطب برآورده نشد. فکر می کنید اصلی ترین دلیل و نقصی که در این فرایند ترجمه وجود داشته، چه بود؟

بیشترین کارهای ترجمه شده در بخش ادبیات داستانی صورت گرفت. پل اسپراکمن، مترجم انگلیسی زبان، چند کار مانند فال خون از داوود غفارزادگان، شطرنج با ماشین قیامت از حبیب احمدزاده، سفر به گرای 270 درجه از احمد دهقان و ... را ترجمه کرد. بعدها کتاب خاطرات مانند دا نیز ترجمه شد. برخی از کارها نیز به دلیل همسانی با کشورهای مجاور به زبان هایی مانند اردو برگردانده و چاپ شد. اما مسئله اینجاست که ما مراوده ادبی با دنیا کم داریم.

مراوده ادبی چندانی با دنیا نداریم

باید چهره های شاخص دنیای را به ایران دعوت کنیم. این پل های ارتباطی متأسفانه وجود ندارد. باید صاحب نظران با کارهای ادبی ما آشنا شوند و کار ترجمه را برعهده بگیرند. نه اینکه ما خودمان کار ترجمه را انجام دهیم؛ در این صورت شعاع ترجمه بسیار محدود و اندک خواهد بود. ما احتیاجمند این ارتباط ها هستیم. اندیشکده کوشش دارد که در این زمینه کارهایی انجام دهد.

* امیدواریم که در این طرح ها خود نویسندگان آثار نیز دخیل باشند. چون گلایه و انتقاد از سوی نویسندگان مبنی بر اینکه در فرایند کارهایی مانند ترجمه و ... کنار گذاشته می شوند، بسیار زیاد است.

بله، درست است.

* آقای دکتر شما سال ها است که در حوزه ادبیات پایداری مشغول پژوهش و تدریس هستید. بسیاری از انتها نامه های دانشگاهی با یاری شما به انتها رسیده است. با توجه به این سابقه حضور، فکر می کنید بزرگترین آسیبی که ادبیات پایداری ما را تهدید می نماید، چیست؟

در این حوزه ها ما چند مشکل داریم؛ نخست آنکه حمایت های لازم از نویسندگان کمتر انجام شده است. مثلاً در برخی از کشورها بگویید من نویسنده ام، می گویند خب اوضاع مالی تو خیلی خوب است! این در حالی است که ما در ایران با چنین امری روبرو نیستیم. نویسنده ای را نمی شناسم که با نویسندگی ممر معاش داشته باشد و زندگی اش را از این طریق تأمین کند.

نویسنده ای را نمی شناسم که با نویسندگی ممر درآمد داشته باشد

اگر بخواهم یک کار جدی و اساسی کنم، احتیاجمند کار یکی دو ساله در آن حوزه است. نویسنده باید تمام تمرکز خود را روی کارش بگذارد. مثلاً برای نوشتن یک رمان خوب در حوزه ادبیات دفاع مقدس، ممکن است به روزها کار و مطالعه و گفت وگو با رزمندگان احتیاجمند باشد. وقتی سیده اعظم حسینی می خواست کتاب دا را بنویسد، هزار ساعت با راوی کتاب، سیده زهرا حسینی، گفت وگو کرد و نوار کاست ضبط کرد. نویسنده راوی را به منطقه برد تا با تداعی خاطرات، بتواند کتابش را تکمیل کند. به نظرتان نویسنده چقدر زمان برای جمع آوری و نوشتن این اطلاعات صرف نموده است؟ این کار دو تا سه سال زمان می برد. خب نویسنده باید در این مدت زندگی خود را چگونه تأمین کند؟

افراط و تفریط ها در ادبیات دفاع مقدس

نکته دوم این است که حاشیه روی هایی است که ما در حوزه ادبیات پایداری دچار آن هستیم. افراط و تفریط هایی که تحت تأثیر فضای سیاسی با آن روبرو هستیم. گاهی افرادی مبالغه و اسطوره سازی در ادبیات دفاع مقدس کردند. بعد از مدتی، یک عده دیگر آمدند و گفتند ما باید واقعیت های جنگ را بگوییم، اما چشمشان به سمت تلخی های جنگ بود. این فرایند نیز نقد و نظرهایی را برانگیخت و باعث برخوردهایی بین نویسندگان شد. این افراط و تفریط ها را ما در حوزه نویسندگی داریم.